120 rocznica urodzin Henryka Szletyńskiego
Właściwie Henryk Homel. Aktor, reżyser teatralny, pedagog. Urodził się 27 lutego 1903 roku w Homlu (obecnie Białoruś). Syn Maksymiliana Majera Szletyńskiego-Cukier i Zofii Babinowicz. Zmarł 15 września 1996 roku w Konstancinie pod Warszawą.
Studiował polonistykę i historię sztuki na Uniwersytecie Warszawskim; oba kierunki ukończył w 1925 roku. Jednocześnie uczył się aktorstwa, był słuchaczem Oddziału Dramatycznego przy Konserwatorium Muzycznym w Warszawie – aktorski dyplom uzyskał w 1923 roku. Studiował tam przede wszystkim pod kierunkiem Stanisławy Wysockiej, jego profesorami byli również Karol Frycz, Wilam Horzyca, Juliusz Osterwa i Aleksander Zelwerowicz. Niemal dziesięć lat później, w 1932 roku, zdał eksternistyczny egzamin reżyserski. Był zapalonym teatromanem, podziwiał aktorstwo Wincentego Rapackiego i Mieczysława Frenkla, oglądał na scenie wielkiego tragika Bolesława Leszczyńskiego – aktorów debiutujących w drugiej połowie XIX wieku.
Przed wojną Szletyński występował w teatrach warszawskich, a także w Kaliszu, Łodzi, Wilnie i Lwowie. Był członkiem zespołów wędrownych kierowanych przez Stanisławę Wysocką, Karola Adwentowicza i Wandę Siemaszkową. W latach 1930-1931 był aktorem i kierownikiem literackim w Teatrze Ateneum Stefana Jaracza. Okupację przeżył w Warszawie, pracował jako inkasent w zakładach farmaceutycznych, a potem jako konduktor w kolejach EKD.
Po wojnie, w 1945 roku, prowadził Teatr Miejski w Łodzi, który niebawem stał się siedzibą Teatru Wojska Polskiego pod kierownictwem Leona Schillera. Szletyński pracował w tym teatrze, jako aktor i reżyser, do 1949 roku.
Drugim wielkim autorytetem w dziedzinie teatru był dla niego Konstanty Stanisławski, twórca słynnej metody kształcenia aktorów. Szletyński napisał wstęp do wydanych w 1954 roku „Pism” rosyjskiego reformatora sceny. W Łodzi Szletyński wyreżyserował m.in. Pana Jowialskiego Aleksandra Fredry, sam zagrał w tym przedstawieniu rolę tytułową (1945), i Oświadczyny Antoniego Czechowa, wystąpił w nich w roli Łomowa, (1947), a także Ożenek Mikołaja Gogola (1947) i Otella Williama Szekspira (1948).
W 1949 został pełnomocnikiem Ministerstwa Kultury i Sztuki ds. Teatrów Dolnośląskich we Wrocławiu, a następnie ich dyrektorem. W latach 1951-1955 sprawował dyrekcję Teatrów Dramatycznych w Krakowie. Promował repertuar antymieszczański, za jego dyrekcji w Krakowie powstawały duże realistyczne widowiska.
W sezonie 1955/1956 kierował warszawskim Teatrem Powszechnym. Nadal grał i reżyserował na warszawskich scenach – w Teatrze Powszechnym i Teatrze Polskim. Od 1959 do 1973 roku, kiedy przeszedł na emeryturę, był związany z Teatrem Narodowym.
W latach 50. realizował sztuki produkcyjne, przygotował Moskiewski charakter Anatola Sofronowa w Teatrze Wielkim we Wrocławiu (1949) i Tysiąc walecznych Jana Rojewskiego w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie (1951). Sięgał po klasykę rosyjską – w Teatrze im. Słowackiego wyreżyserował spektakle na dobrym, akademickim poziomie – Talenty i wielbiciele Aleksandra Ostrowskiego (1951) i Jegora Bułyczowa i innych Maksyma Gorkiego (1953).
Najważniejszym przedstawieniem tego okresu stał się Fantazy Juliusza Słowackiego ze scenografią Andrzeja Pronaszki. Szletyńskiemu udało się w tym widowisku uchwycić i wydobyć dwa splatające się nierozerwalnie w dramacie Słowackiego żywioły – komiczny i tragiczny.
W drugiej połowie lat 50. grał i reżyserował w Teatrze Polskim i Powszechnym w Warszawie. Współpracował wówczas z Ireną Babel, która powierzyła mu role Napoleona w Wojnie i pokoju wg Lwa Tołstoja (1957, Teatr Powszechny) i Poloniusza w Hamlecie Szekspira (1959, Teatr Powszechny). Szletyński wyreżyserował w tym czasie m.in. Elżbietę królową Anglii Ferdynanda Brucknera (1958, Teatr Powszechny) i Port Royal Henri de Montherlanta (1959, Teatr Polski).
Od 1959 roku reżyser był związany przede wszystkim z Teatrem Narodowym. Przygotował tu m.in. Wilki w nocy Tadeusza Rittnera, zagrał w tym spektaklu Prezydenta sądu (1962), Króla Ryszarda II Szekspira (1964) i Mizantropa Moliera z Gustawem Holoubkiem w roli Alcesta (1967). W 1963 roku pracował w Teatrze Polskim nad Borysem Godunowem Aleksandra Puszkina. Powstał historyczny, widowiskowy fresk wykorzystujący konwencję dramatyczną i operową. Na scenie Narodowego Szletyńskiego jako aktora można było ponadto oglądać w roli Malwolia w Wieczorze Trzech Króli Szekspira w reżyserii Józefa Wyszomirskiego (1960), Wilkosza w Uciekła mi przepióreczka Stefana Żeromskiego w reżyserii Jerzego Golińskiego (1964), Courcellesa w Świętej Joannie George’a Bernarda Shaw w reżyserii Adama Hanuszkiewicza (1969) i w przedstawieniach Kazimierza Dejmka jako Annasza/Tomasza w Historyi o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim Mikołaja z Wilkowiecka (1962), Charona/Eurypidesa w Żabach Arystofanesa (1963), Literata w Dziadach Adama Mickiewicza (1967), Giętkowskiego w Ciężkich czasach Michała Bałuckiego (1968).
Szletyński zajmował się również działalnością pedagogiczną, którą rozpoczął jeszcze przed wojną. Wykładał m.in. w Szkole Dramatycznej H. J. Hryniewieckiej. Po wojnie, w latach 1947-1948, był dziekanem Wydziału Aktorskiego Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie z siedzibą w Łodzi, a w latach 1948-1949 prodziekanem Wydziału Reżyserskiego tej uczelni. Potem uczył w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie, w 1956 roku został jej profesorem. Równolegle rozwijała się jego kariera naukowa. W latach 1955-1961 kierował Zakładem Historii i Teorii Teatru, był też członkiem Rady Naukowej Instytutu Sztuki PAN. Opublikował wiele szkiców, artykułów, esejów i książek z dziedziny teatru. Jest autorem m.in. zbiorów wspomnień „Siedem gawęd z czasów młodości” (Warszawa 1979), „Sylwety i wspominki” (Kraków 1984), a także „Szkiców o aktorach” (Warszawa 1975), „Szkiców o teatrze” (Warszawa 1979) i książki „Kształtowanie się nowoczesnej sztuki aktorskiej w Polsce” (Kraków 1981). Wydał również „Stefana Jaracza wzloty i zbłądzenia” (Warszawa 1984) i „Opowieść o Leonie Schillerze (w setną rocznicę urodzin)”{C} (Kraków 1988).
W latach 1959-1961 i 1963-1965 był prezesem SPATIFu-ZASPu, od roku 1980 przewodniczącym Kapituły Członków Zasłużonych. W 1983 roku, w czasie aktorskiego bojkotu, objął ponownie stanowisko prezesa tym razem już „nowego” ZASP-u powstałego po rozwiązaniu przez władze w czasie stanu wojennego dotychczasowej organizacji aktorskiej. Funkcję prezesa pełnił do 1985 roku. Ugoda z komunistami spotkała się z ostrym sprzeciwem dużej części środowiska aktorskiego. Po latach Szletyński tak mówił o powziętej wówczas decyzji:
„Uważałem, że dla życia teatralnego, dla kultury narodowej ZASP musi być, i na tym polega godność aktorska i obrona tej godności (…) Mówiąc najprostszymi słowy uważałem, że istnienie ZASP-u jest niezbędne, i znalazłem wybitnych kolegów, którzy się przyłączyli!” („Wiadomości Kulturalne” 1995, nr 14).
Kilkakrotnie reżyserował w Teatrze Telewizji. Jest autorem m.in. telewizyjnych Ślubów panieńskich Aleksandra Fredry (1960), Scen dramatycznych na motywach Marii Stuart Juliusza Słowackiego, Mozarta i Salieriego Aleksandra Puszkina (1961) i Rosmersholmu Henryka Ibsena (1964). Na małym ekranie wystąpił m.in. w dwóch spektaklach Ludwika René – zagrał w Mieć i nie mieć Ernesta Hemingwaya (1960) i Panu Pickwicku w tarapatach na motywach powieści Karola Dickensa (1961). Wystąpił również w głównej roli w Człowieku, który zaślubił niemowę Anatola France’a w reżyserii Lucyny Tychowej (1962), wcielił się w głównego protagonistę – Balta w Fortepianie Jerzego Szaniawskiego, spektaklu przygotowanym przez Ignacego Gogolewskiego (1977) i Doktora w Dziadach części III Adama Mickiewicza w inscenizacji Jana Kulczyńskiego (1981).
Sporadycznie występował w filmie w rolach drugoplanowych i epizodycznych. Zagrał m.in. w sensacyjno-przygodowej Opowieści atlantyckiej Wandy Jakubowskiej (1956). W dramacie psychologicznym o rozliczeniach po II wojnie – Czasie przeszłym Leonarda Buczkowskiego wcielił się w postać sędziego (1961). U Buczkowskiego zagrał także Wybickiego w Marysi i Napoleonie (1966).
Znadniemna.pl za culture.pl
Właściwie Henryk Homel. Aktor, reżyser teatralny, pedagog. Urodził się 27 lutego 1903 roku w Homlu (obecnie Białoruś). Syn Maksymiliana Majera Szletyńskiego-Cukier i Zofii Babinowicz. Zmarł 15 września 1996 roku w Konstancinie pod Warszawą. Studiował polonistykę i historię sztuki na Uniwersytecie Warszawskim; oba kierunki ukończył w 1925
